Merhaba dostlar,

Bu yazımızda dönen varlıklar kalemini ve alt kalemlerini anlamaya çalışacağız.

Dönen varlıklar nedir?

Dönen varlıklar hangi kalemlerden oluşur?

Bilanço analizi yaparken dönen varlıklara nasıl bakmalıyız?

Gibi soruları yanıtlamaya ve dönen varlıkların alt kalemlerini de tek tek inceleyip anlamaya, yorumlamaya çalışacağız ve bunu yaparken de KAP’tan SPK formatı ile bilanço görselleri alıp şirketler ile örnek olarak anlatımlarda bulunacağız.

Bir önceki yazımızda finansal tabloların en önemli tablosu olan “Bilanço Nedir? Bilançonun Yapısı” başlığı altında, bilançonun yapısını en basit düzeyde anlatmaya çalışmıştık. Şimdi ise bilançonun ilk ve en önemli kalemlerinden olan Dönen Varlıklar kalemini ele alacağız.

Konumuza başlamadan önce de belirtmek isterim. Benim bu konular üzerinde her hangi bir yetkinliğim ve uzmanlığım yok. Sadece amatör olarak ilgileniyorum, maksadım kendimi geliştirmek ve kendimi geliştirirken öğrendiğim şeyleri burada kaleme alarak hem kendime kaynak yaratmak, hem de öğrendiklerimi benim gibi öğrenmeye çalışan dostlar ile paylaşmak. Aynı zamanda çok değerli hocalarım da yanlışlarımı görürlerse, uyarır ve düzeltirler ben de öğrenmiş olurum maksadıyla yazıyorum. Hoca değilim öğrenmeye çalışan bir öğrenciyim buradaki yazılarımda ders notlarım olarak düşünebilirsiniz. Hatalarım olursa, sürçülisan edersem şimdiden özür diliyorum.

Hadi başlayalım,

Dönen Varlıklar Nedir?

Dönen varlıklar, bilançonun sol tarafında, aktif kısmında yer alan, bir yıl içerisinde nakite çevrilmesi düşünülen, bir yıldan kısa sürede nakite çevrilebilecek, likiditesi yüksek, işletme sermayesi, yani faaliyetlerinde kullandığı dönen varlıklardır. Yani şöyle düşünün, sizin varlıklarınız var; eviniz, arsanız, araçlarınız var, bunlar duran varlıklardır. Bir de bankada hazır değerleriniz var; nakit, döviz, altın, hisse senedi, fon, devlet tahvili, menkul kıymet, kıymetli maden gibi nakite çevrilmesi çok kolay olan varlıklar dönen varlıklardır.

Şirketler üzerinde bu konuyu ele aldığımızda işin içine ticaret girdiği için işler değişir.

Dönen varlıklar içinde Nakit ve Nakit Benzerleri, Ticari Alacaklar ve Stoklar vardır. Bunlarda dönen varlıklar kalemine girerler. Stoklar bir yıl içinde üretimde kullanılması, satılması planlanan dönen varlıklardır. Ticari Alacaklar da aynı şekilde dönen varlık olarak geçer. Her şirketin dönen varlık kalemleri aynı olmaz tabii, sektörlere göre farklılık gösterebilir. Ama en temel, en basit üç, bu üç başlık vardır. Diğer alt kalemler şirketlerin faaliyet alanlarına göre değişebilir, dönen varlık kalem sayıları artabilir.

Şimdi biz hepsini tek tek incelemeye çalışacağız.

Evet, dönen varlıklar bir yıl içerisinde nakite çevrilebilecek varlıklardır dedik. Bir yıldan uzun sürede nakite çevrilebilecek olan varlıklar ise duran varlıklar kalemine giriyor. Biz şimdi dönen varlıklar kaleminin alt kalemlerine bakalım nelerden oluşuyor ve bunu yaparken de örnek bilanço görselleri kullanıp anlamaya, yorumlamaya çalışalım.

Dönen varlıklar, bilançoda kalem kalem sıralandığında, likiditesi en yüksek varlıklardan likiditesi en düşük varlıklara doğru sıralanır. Öncelikle, gerçek veriler ile KAP’tan aldığım SPK formatı ile yayınlanan, örnek olması açısından Şişecam’ın finansal raporundan aldığım 2022 birinci çeyrek bilançosundan bir dönen varlık görselini ekleyelim.

Evet dostlar yukarıda gördüğünüz görsel KAP’ta (Kamuyu Aydınlatma Platformu) yayınlanan gerçek bir şirketin gerçek verileri. Dönen varlıkların alt kalemleri bu şekilde sıralanıyor. Şimdi biz bu alt kalemleri tek tek incelemeye ve anlamaya çalışalım.

İlk kalemimiz, Nakit ve Nakit Benzerleri

Nakit ve Nakit Benzerleri Nedir?

Nakit ve nakit benzerleri dediğimiz kalem, şirketin kasasındaki hazır değerleri, yani parayı ifade eder.
Bu kalemin içinde; bankadaki TL mevduat, altın, döviz, çek, senet gibi en likit varlıklar yer alır. Biz yatırımcılar olarak şirketin nakit ve nakit benzerleri kalemini artırmasını isteriz. Şirketin kâr edip etmediğini, elindeki nakit varlıkları geçmiş döneme göre artırıp artırmadığını buradan anlarız. Şirketler bilanço açıkladıklarında ilk baktığımız kalemlerden birisi de budur. Çünkü, bizim yatırım yapmamızdaki amaç, şirketin elindeki nakit varlıklarını artırmasını, kâr etmesini ve bu kârları biz yatırımcıları ile temettü olarak paylaşmasını isteriz veya şirketin borcu varsa onu ödeyebilecek gücü var mı? Mali yapısını sorgularız. Aksi halde kasasında nakiti olmayan bir şirket, doğal olarak ortaklarına temettü de dağıtamaz, borçlarını ödemekte de güçlük çekebilir. O yüzden bu kalem bizim için önemli ve değerli.

Şimdi nakit ve nakit benzerleri kaleminin alt kalemlerini görmek için, yani şirketin parasal likit varlıkları nelerden oluşuyor? Bunu nasıl öğreniriz? Ona bakalım.

Evet aşağıdaki görsel de şirketimizin nakit ve nakit benzerleri kalemini inceliyoruz.
Baktığımızda, şirketimizin kasasındaki parasal varlığı 31 Aralık 2021 itibari ile 12.810.775 TL (12milyar, 810milyon, 775binTL) imiş. Bu arada şu küçük bilgiyi ifade edeyim, bu tutarlar aksi belirtilmedikçe “Bin TL” olarak okunur.
Devam edelim, 31 Mart 2022 itibari ile şirketimizin nakit ve nakit benzerleri 14.227.056 TL olmuş.
Şimdi biz bu toplamın hangi kalemlerden oluştuğunu merak ediyorsak, incelemek istiyorsak ki, incelememiz de gerekli. Bunu da şu şekilde inceliyoruz, siyah kutucuk içine aldığım “Dipnot Referansları” yazan kısımın altında, yine kutucuk içine aldığım “5” numaralı dipnota giderek şirketimizin kasasındaki parasal varlıkların nelerden, hangi kalemlerden oluştuğunu inceleyebiliyoruz. Bu dipnot numaraları ile merak ettiğimiz diğer tüm bilgilere finansal raporlar ve faaliyet raporlarında ilgili kalemin dipnot numarasına gidip gerekli bilgiye erişebiliyoruz. Dipnota bir gidip bakalım nelerden oluşuyormuş bu 14.2 milyar nakit ve nakit benzerleri, bende merak ettim.

5 numaralı dipnota gittik sayfa 37’de imiş. Bu dipnotu bulmak için aradığımız dipnot numarasını finansal raporda taramak gerekiyor.
Aşağıya görseli ekledim, kutucuklar içine aldım.
Baktığımızda şirketin kasasında 469bin TL,
Bankadaki nakit 14.190.350 TL
Vadesiz mevduat 3.375.356 TL
Vadesi üç aydan kısa mevduatlar 10.814.994 TL
Diğer hazır değerler 55.635 TL
Değer düşük karşılığı (19.398) TL

Vadeli mevduatların para birimine baktığımızda
4.6 milyar TL Euro karşılığı,
2.1 milyar TL Dolar karşılığı,
2.2 milyar TL,
1.5 milyar TL Rus Rublesi karşılığı ve
208 milyon TL değerinde de diğer döviz karşılıkları bulunuyormuş.

Evet dostlar, bu şekilde şirketlerimizin nakit ve nakit benzerlerinin hangi parasal varlıklardan oluştuğunu ve ne şekilde değerlendirilip hedge edildiğini öğrenebiliyoruz. Şimdi diğer bir alt kalemimiz Finansal Yatırımlar kalemine bakalım.

Finansal Yatırımlar Nedir?

Finansal yatırımlar, isminden de anlaşılacağı gibi, hisse senedi, tahvil, bono, eurobond, kira sertifikaları gibi menkul kıymetlerden ve çeşitli finansal enstrümanlardan oluşabilir. Şirket varlıklarını bu şekilde değerlendirip hedge etmiş olabilir. Tabi burada, dönen varlıklarda bulunan kısım bir yıl içerisinde nakite dönmesi beklenen finansal yatırımlar. Duran varlıklar kısmında da finansal yatırımlar kalemi mevcut. Oradaki de aynı şekilde. İkisini ayıran tek fark, bir yıldan uzun süreli, yani uzun vadeli finansal yatırım olduğu için duran varlıklar kısmında bulunuyor. Örneğin, bir yıl sonra duran varlıklardaki finansal yatırımların vadesi yaklaştığında bir yılın altına düştüğünde, oradaki finansal yatırımlar da dönen varlıklardaki finansal yatırımlar kalemine transfer edilecek, tamamen vadesi ile alakalı bir durum yani. Şimdi örnek olarak akılda kalması açısından görsel ekleyelim.

Aşağıdaki kutucuklar içinde finansal yatırımlar kalemini işaretledim. Baktığımızda finansal yatırım kaleminde bir çeyrek öncesine göre düşüş görünüyor. Buna olumlu veya olumsuz yorumu yapmak için öncelikle bu kalemin içeriğini bilmemiz gerek. Finansal yatırımların nelerden oluştuğunu ve neden düştüğünü bilmeden bunu yorumlayamayız. Bunun için Nakit ve Nakit Benzerleri kaleminde ne yapmştık? “Dipnot Referansları” kısmından “5” numaralı dipnota gitmiştik. Şimdi ise aşağıda da işaretlediğim gibi “6” numaralı finansal yatırım dipnotuna gideceğiz.

Evet, 6 numaralı finansal yatırımlar dipnotuna baktığımızda, şirketin ABD doları cinsinden menkul kıymeti ve Hindistan’da işlem gören bir fonda menkul kıymetleri olduğunu görüyoruz. Burada baktığımda ben olumsuz bir durum göremiyorum. Finansal yatırımlardaki düşüklüğün sebebini de vadeli mevduatlardaki yoğun düşüşten kaynaklandığını görüyorum. Mevduat da ki paranın vadesi, süresi dolmuş olabilir, şirket onu başka bir yerde değerlendiriyor olabilir, dolayısıyla olumsuz bir durum yok.
Burada, tabi Şişecam üzerinden örneklendirmeler ile gittiğimiz için, Şişecam’ın finansal yatırımı bu şekilde. Başka bir şirkette buradaki finansal yatırımlar daha farklı olacaktır. Finansal yatırımlar kısmı bu şekilde, şimdi de Ticari Alacaklar kalemine geçelim.

Ticari Alacaklar Nedir?

Dönen varlıklar başlığı altında bulunan Ticari Alacaklar, bir yıldan kısa sürede tahsil edilmesi beklenen ve düşünülen varlıklar olarak sınıflandırılır. Duran varlıklar içerisinde de Ticari Alacaklar kalemi vardır. Ancak orada bulunan Ticari Alacaklar bir yıldan uzun vadede tahsil edileceği için ve vadesinin dolmasına çok daha uzun süre olduğu için duran varlıklar kalemi altında sınıflandırılır.

Biz şimdi dönen varlıklar içerisindeki Ticari Alacakları inceleyelim.

Ticari Alacak nedir?
İşletmeler, faaliyet alanlarına göre stoklarını kullanarak, bir katma değer katarak, ürün, mal veya hizmet üretirler ve bu ürünlerini üretirken ki maliyetini de içine katarak üzerine de kârlarını ekleyerek müşterilerine satarlar ve burada işletme ile müşteri arasında bir ticaret ilişkisi oluşur. Ancak, ticarette alacak ve borç durumları mutlaka oluşur. İşletmenin ticari ilişkileri sebebiyle senetli veya senetsiz alacakları bu hesap grubunda gösterilir. Bir işletmenin faaliyetlerini sürdürebilmesi, mali yapısı bozulmadan, şirket batmadan faaliyetlerine devam edebilmesi için alacak ve borç dengesini iyi kurmalı ve sağlıklı olmalı. Bu yüzden Ticari Alacaklar kalemini önemle takip etmemiz gerekiyor.

Ticari alacaklar kendi içinde de iki gruba ayrılır. İlişkili Taraflardan Ticari Alacaklar ve İlişkili Olmayan Taraflardan Ticari Alacaklar. Ticari ilişkilerden dolayı ana kuruluş, iştirak ve bağlı ortaklıklardan olan alacaklar varsa bu gruptaki ilgili hesapların ayrıntılarında açıkça gösterilir.

Aşağıdaki görselde de kutucuklar içine alarak belirttim. Ticari Alacaklar toplamına baktığımızda 31 Mart 2022 tarihi itibari ile 12.067.112 TL olarak görünüyor. Hemen altında İlişkili Taraflardan Ticari Alacaklar 30.974 TL olarak görünüyor.

Bir altında ise İlişkili Olmayan Taraflardan Ticari Alacaklar 12.036.138 TL olarak görünüyor. İlişkili Taraflardan Ticari Alacaklar, İlişkili Olmayan Taraflardan Ticari Alacaklara göre çok küçük bir meblağ. Bu durumda aşağıdaki görselde kutucuk içine aldığım Dipnot Referansları kısmından 8 numaralı dipnota gidip bakalım Ticari Alacaklar durumuna.

8 numaralı dipnota indik. Ticari alacakların büyük kısmı alıcılar, yani müşterilerden oluşan alacaklar 12.151.190 TL. İlişkili taraflardan ticari alacaklar 28. dipnotta imiş çok küçük bir meblağ olduğu için bakmaya gerek duymuyorum şimdi. Ancak detaylı tam kapsamlı bir analizde mutlaka bakmak gerek.
Şüpheli ticari alacaklar ve beklenen kredi zarar karşılığı (234.040) TL.
Evet dostlar bu şekilde ticari alacakların ne şekilde kimden alacaklı olduğunu ve alacakların yapısını görebiliyoruz.

Ayrıca 29 numaralı dipnotta ticari alacakların teminat ve risk düzeyini de inceleyebiliyoruz.

Genel olarak baktığımızda Ticari Alacaklar bir önceki döneme göre artmış görünüyor. Ticari alacakların artışı esasında istemediğimiz bir durumdur. Çünkü ticari alacakların artışı faaliyet nakit akışını olumsuz etkileyen bir durumdur. Biz yatırımcılar olarak ticari alacakların azalmasını ve ticari alacak devir hızının yüksek olmasını isteriz. Fakat bu duruma da direkt bu şekilde basma kalıp cümleleler ile olumlu veya olumsuz demekte doğru olmaz. Detaylara inmek ve şirketin satışları ile birlikte kıyaslama yapmak gerek.

Örneğin bir işletmenin bir önceki döneme göre Ticari Alacakları %50 artıyorsa ve Satışları/Cirosu da bu süreçte %20 artıyorsa burada ciddi bir sorun var demektir.

Neden?
Çünkü, şirket ürünlerini satmakta zorlanıyor ve vadeyi uzatarak hep veresiye mal satmak zorunda kalıyor demektir. Ama eğer satışlarda %50 artmış ise o dönemden bu döneme. Yani 2021 Mart ayından 2022 Mart ayına kadar satışlarda, Ticari Alacaklar kadar %50 artmış ise burada bir sorun yok demektir. Hatta şöyle satışları %70 artırmış ise Ticari Alacakların artışını %20’ye düşürmüş ise bu demektir ki şirket hem çok ciddi satış yapıyor, hemde bunun büyük kısmını peşin yapıyor ki Ticari Alacakları artmamış oluyor. Bu sebeple Ticari Alacaklar kalemine bakarken aynı zamanda Satışlarına/Cirosuna da bakıp birlikte yorumlamak gerek. Şimdi Şişecam özelinde sizlere de örnek olması bakımından bir analiz yapalım.

Eklediğim görsel, F-RAY FinTech temel analiz platformundan aldığım, analizleri yapmakta kolaylık sağlayan bir program. Şimdi burada şöyle bakacak olursak, Ticari Alacaklar bir yıl önceki döneme göre 4.816.114 TL’den 12.067.112 TL’ye yükselmiş. Baktığımızda %151’lik çok ciddi bir artış var! Bu kaleme direkt bu şekilde bakarsak bunu yanlış yorumlayabiliriz. Birde Satışlarına/Cirosuna bakalım.

Şişecam’ın Hasılatına baktığımızda 5.686.300 TL’den 16.974.389 TL’ye yükseldiğini görüyoruz.
Satışlarına baktığımızda %199’luk ciddi bir artış var! Ticari Alacaklar da %151 artmış idi. Bu durumda aradaki fark %48 olarak gerçekleşmiş. İşte burada olumsuz bir durum olduğu söylenemez. Hatta olumlu bir durum satışları alacaklarından fazla artmış, bu demektir ki şirket alacaklarını tahsil edebiliyor, bir kısmını da peşin satıyor, ürününü satmakta zorluk çekmiyor. Olumlu bir durum. Ticari alacaklar kalemine bu şekilde bakmak gerek diye düşünüyorum ve ticari alacaklar kalemini burada bitiriyorum ve bir sonraki kalemimiz Diğer Alacaklar kalemine geçiyorum.

Dipnot: Hasılat/Satışlar/Ciro bu üç terim aynı anlama gelmektedir.

Diğer Alacaklar Nedir?

Diğer Alacaklar, işletmelerin ticari işlemleri dışında gerçekleşen senetli, senetsiz alacakların izlendiği hesap kalemidir.
Şu hesaplardan oluşur: Ortaklardan alacaklar, iştiraklerden alacaklar, personelden alacaklar ve şüpheli alacaklar gibi ticari olmayan türden alacaklardır. Dönen varlıklar içerisinde aşağıdaki görselde işaretlediğim şekilde yer alır. Diğer alacakların azalmasını olumlu yorumlarız. Çünkü bir alacaklı olarak alacaklarınızı almak istersiniz.
Diğer alacaklar dipnotu 2022 birinci çeyrek bilançosunda görünmediği için 2021 yıllık bilançosundan görseli ekleyip dipnotuna o şekilde bakacağız 11 numaralı dipnota gidelim.

Bu şekilde 11 numaralı dipnota inip Diğer Alacaklar kaleminin içeriğini inceleyebiliriz. Diğer bir dönen varlık kalemimiz Müşteri Sözleşmelerinden Doğan Varlıklar kalemine geçelim.

Müşteri Sözleşmelerinden Doğan Varlıklar Nedir?

Müşteri sözleşmelerinden doğan varlıkları bir örnek ile anlatacak olursak, diyelim ki şirketimiz Şişecam, bir müşterisi ile bir mal/ürün alımı için anlaşmaya vardılar, müşteri sipariş verdi ve sözleşme yaptılar. Ancak bu ürünün üretilmesi ve teslim edilmesi için belirli bir süre gerekiyor. Toplam teslim edilmesi gereken siparişin değeri 100 milyon TL diyelim. Müşteri de şirkete 20 milyon TL sipariş ettiği ürünler için avans veriyor. Şirket bunu bilançosunda aktif ve pasif kısmına yazıyor. Çünkü 20 milyon TL avans aldığı için hem aktif bir varlığı oluştu. Hemde taahhüt verdiği için 20 milyon TL yükümlülüğü oluştu. Bunu da bilançonun aktif kısmında Müşteri Sözleşmelerinden Doğan Varlıklar, bilançonun pasif kısmında ise Müşteri Sözleşmelerinden Doğan Yükümlülükler olarak görüyoruz.
Daha sonra şirket taahhüt ettiği ürününün tamamını teslim ettiğinde geri kalan 80 milyonu da almaya hak kazanır ve alınan avanslarda ki 20 milyonu gelir olarak yazar. Geri kalan 80 milyonu da hasılatta aktifleştirir ve yükümlülük ortadan kalkar. Müşteri sözleşmelerinden doğan varlıklar ve yükümlülükler kalemleri sıfırlanır.
Yine yukarıda verdiğimiz örnekler gibi 12 numaralı dipnota gidip bu varlıkların nelerden oluştuğuna bakabiliriz.

12 numaralı dipnota indiğimizde de görüyoruz ki sözleşmeli üreticisi bulunduğu ürünler için alacak kaydetmiş olup, söz konusu alacakların tahsilat sürelerini de kalem kalem belirtmiş.
Bir sonraki kalemimiz Türev Araçlar kalemine geçelim.

Türev Araçlar Nedir?

Dönen varlıklar başlığı altındaki “Türev Araçlar” kalemi:
Öncelikle türev ürünleri basit düzeyde anlamaya çalışalım, sonra türev araçların dönen varlıklardaki yerini konuşalım, örnekler ile gösterelim.
Aşağıdaki Türev Araçlar hakkındaki yazıyı Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Yiğit Atılgan Bey’in youtube’da ki videosundan alıntılar yaparak hazırladım. Video için tıklayınız

Finansal piyasaların temel işlevi, hane halkları ya da uluslararası yatırımcılar gibi varlıkları atıl durumda olan fon sahipleri ile şirketler yada kamu gibi, bu fonlara(paraya)ihtiyaç duyanları bir araya getirmek.
Yani diyelim ki sizin 100 bin liranız var ve siz bu atıl vaziyette duran 100 bin liralık varlığınızı değerlendirmek istiyorsunuz. Paranız ile para kazanmak istiyorsunuz, ancak bunu yapmak için sokakta dolanıp yoldan geçenlere demiyorsunuz: “Benim param var size faiz ile kredi vereyim mi?” Ya da paraya ihtiyacınız var sokakta ki insanlardan bana kredi verin demiyorsunuz. İşte finansal piyasaların görevi, parası olan ile paraya ihtiyacı olanları bir araya getirmek.

Finansal piyasaları çeşitli şekillerde sınıflandırmak mümkün, bunlardan birisi spot piyasalar ve vadeli piyasalar, yani türev piyasalar arasındaki ayrım.
Spot piyasalar da bugün şu anda ödeme ve teslimat eş zamanlı olarak gerçekleşiyor. Mesela bir hisse senedi yada tahvil gibi, değerli madenler gibi varlıklar almak istediğinizde aracı kurumunuza, bankanıza emir verebilir ve o an ki güncel fiyatı ile o varlığın bedeli ne ise onu o an ödeyip teslim alıp sahip olabilirsiniz.

Ancak vadeli işlem piyasalarında adından da anlaşılacağı gibi ödeme ve teslimat, genelde vadesi gelecekte belirlenen tarihte gerçekleşiyor.
Her bir türev ürünün baz aldığı bir dayanak varlık mevcut. Zaten türev ürünlerinin performansını bu dayanak varlıklarının fiyat değişimi belirliyor. Bir dayanak varlık derken, hisse senedi, tahvil, altın, gümüş, buğday gibi çeşitli emtialar, faiz oranları, kur oranları gibi finansal değişkenlere odaklanacağız. Ancak, dayanak varlıklar illa finansal değişkenler olmak zorunda değil. Örneğin, hava durumu, yağış miktarı gibi değişkenlere bağlı iklim türevleri de mevcut.

Üç temel türev ürünleri cinsinden bahsetmemiz mümkün.
1)Forward kontratları
İlk kategori, Forward Kontratları Vadeli İşlem Sözleşmeleri. Bunlar belirli bir dayanak varlığı;pay olabilir, tahvil olabilir. Belli bir vade de gelecekte belli bir fiyata alma, ya da satma yükümlülüğü veren sözleşmeler.

2)Opsiyonlar
İkinci kategori ise Opsiyonlar. Opsiyonlarda şöyle, yine bir dayanak varlığı, yine belli bir gelecekteki vade de satın alma ya da satma hakkı veren enstrümanlar. Bu yükümlülük ve hak arasındaki ayrım önemli. Vadeli işlem sözleşmeleri ve Forward kontratları bir yükümlülük verirken sahiplerine, Opsiyonlar sahiplerine birer hak sağlamakta.

3)Swap
Üçüncü temel kategori ise Swap dediğimiz takas anlaşmaları. Bunlar da iki tarafa, alıcı ve satıcıya gelecekte belirli bir faiz oranının ya da belirli bir döviz kurunun ya da başka bir finansal değişkenin alacağı değere göre belirli nakit akışlarını takas etme, birbirleri ile değiş tokuş etme yükümlülüğü veren enstrümanlar.

Türev ürünlerinin faydaları ve riskleri neler?
Türev enstrümanların en önemli faydalarından biri, piyasa oyuncularının gelecekteki risklere karşı kendilerini korumalarını yani sigortalamalarına imkan vermeleri. Bunun sebebi bahsettiğimiz türev enstrümanlar sayesinde, gelecekte yapılacak bir işlem fiyatı bugünden belirlenebiliyor. Bu riskten korunma işlemine biz aynı zamanda “Hedging”adını veriyoruz. Türev enstrümanlarda sağlanan hedging sayesinde piyasa oyuncuları kendilerine faiz oranlarındaki, kur oranlarındaki, emtia fiyatlarındaki ya da borsada ki menkul kıymetlerin fiyatlarına dair risklerden kendilerini tamamen yada kısmen koruma, yada bu risklerden kaçınma fırsatı bulabiliyorlar. Bazı türev enstrümanların organize piyasalarda, yani borsalarda alınıp satılabilmesi, bu sayede likit olmaları, yani kısa zaman içerisinde nakite dönüştürebilme özelliğine sahip olmaları sebebiyle aynı zamanda küresel ölçekte işlem görmeleri sebebiyle bu riskten kaçınma, yani “hedging”dediğimiz işlevlerini artırıyor. Türev enstrümanların hedging yani riskten kaçınma dışında spekülasyon amacıyla da kullanılmaları mümkün. Burada spekülasyon derken illegal bir şeyden bahsetmiyoruz. Spekülasyon bir yatırımcının geleceğe dair, bir beklentisine dair bir pozisyon alması anlamına geliyor. Örneğin, diyelim bir döviz kurunun, mesela bir Amerikan dolarının gelecekte değerleneceğini düşünüyorsunuz. Bunun için piyasada o para birimini, dövizini, Amerikan dolarını satın alıp gelecekte değerlenmesini bekleyebilirsiniz. Bu spot piyasada yaptığınız bir işlem olur. Ya da bunun yerine bir vadeli işlem sözleşmesinde pozisyon alabilirsiniz. Gelecekte o doları satın alabileceğiniz kuru bugünden sabitleyebilirsiniz, bu sayede de doların gelecekteki satın alınma fiyatını sabitlediğiniz için bu işten kârlı çıkarsınız. Yalnız burada şuna dikkat etmek lazım. Türev ürünlerin riskten kaçınma amacıyla değilde bu bahsettiğimiz spekülasyon amacıyla kullanılması bazı olumsuzluklara yol açabilir. Zira, spot piyasada 100 dolarlık bir yatırım ile ancak 100 dolarlık bir pozisyon alabiliyorsunuz. Ancak türev piyasaları 100 dolarlık bir yatırım ile belki 1.000 dolar, 10.000 dolarlık bir pozisyon almamızı sağlayabiliyor. Buna “Finansal Kaldıraç” adını veriyoruz. Bu finansal kaldıraç mefhumu, spekülatif yatırımcıların ciddi riskler almasına neden oluyor. Bunun en yakın örneklerinden biri 2008 krizi.
2008 krizinde türev enstrümanlar piyasasında öyle büyük riskler alındı ki, olumsuz fiyat hareketleri sonucu bir çok yatırımcı, banka, şirket iflas etti. Bunun sadece finansal sektöre değil, reel ekonomiye de etkisi oldu. İşsizlik oranları çok arttı ve hâlâ tamamen dünya ekonomisinin kendini tedavi edemediği bir durum söz konusu. Küresel ekonomideki bu olumsuz gelişmeler türev enstrümanlara olan bu tepkiyi yoğunlaştırdı ve bu sebepten global ölçekte çeşitli düzenleyici kurallar getirildi. Ve türev enstrümanlara itimatı artıracak çeşitli mekanizmalar oluşturuldu.
Bunun dışında yatırımcıların satın aldıkları karmaşık türev enstrümanları yeterince tanımaması ve teminatların yetersizliği de türev piyasalara getirilen çeşitli eleştiriler arasında.

Evet, Türev araçları genel olarak anladığımızı düşünüyorum.
Dönen varlıklar başlığı altındaki Türev Araçlar kalemi, şirketin bir yıl içerisinde nakite dönmesi beklenen vadesi yaklaşan çeşitli finansal enstrümanları ifade eder. Şirketler VİOP’da (Vadeli İşlemler Piyasası) kendilerini çeşitli finansal risklere karşı korumak için pozisyon almış olabilir. Bu kalemlere bu şekilde bakmak gerek ve şimdi tablodan görseli ekleyip daha sonra türev araçların dipnotuna inip detaylarına bakalım

9 numaralı dipnota indiğimizde görüyoruz ki şirket döviz pozisyonlarında kendini hedge etmiş, kendisini olumsuz döviz şoklarına karşı korumaya almış, olumsuz bir durum yok. Türev araçlar kalemi de bu şekilde. Bir sonraki kalemimiz Stoklar kalemine geçelim.

Stoklar Nedir?

Dönen varlıklar da baktığımız en önemli üç kalemden bir diğeri ise Stoklar kalemidir. Stoklar kalemi, şirketin faaliyet alanlarına göre üretim yapmak için kullandığı ilk madde ve malzeme, ticari mallar, yarı mamuller, işletme malzemesi, yoldaki mallar, diğer stoklar gibi kalemlerden oluşmakta.

Stoklar kalemi önemli bir kalem. Çünkü şirketin faaliyetlerini ne kadar etkin ve verimli yönettiğini stoklar kalemine bakarak anlamaya çalışırız. Stoklar geçmiş dönemlere göre artmış mı? Düşmüş mü? Ona bakarız. Sektörü ile kıyaslamalar yaparız. Şirket stoklarını bir yıl içerisinde kaç kere çevirmiş? Ona bakarız(Stok devir hızı). Şirket stoklarını artırdıysa neden artırmış olabilir? Ona bakarız.

Esasında biz stoklar kaleminin faaliyet nakit akışı bakımından düşük olmasını isteriz. Çünkü, şirket stoklarını artırdığında kasasındaki nakiti stoklarını artırmakta kullanmış demektir, bu da şirketin kasasını, yani nakit akışını olumsuz etkiler. Bizim istediğimiz şirket stoklarını sürekli azaltsın, stok biriktirmesin, stok devir hızı yüksek olsun, satışları artsın daha çok para kazansın. Ancak durum her zamanda böyle olmayabiliyor. Eğer ki şirketin pazarında ürünlere ciddi bir talep var ise veya olması bekleniyor ise şirket, ürettiği ürünleri hemen satabileceğini düşünüyor ise stoklarında artış yapmış olabilir. Burada bakmamız gereken bir kaç husus var. Önce şirketin stok devir hızına bakarız, yani bir yıl içerisinde stoklarını kaç defa çevirmiş? Daha sonra stok devir hızını sektör ortalaması ile karşılaştırırız. Bu stok devir hızı dediğimiz oran “faaliyet etkinlik” analizine giriyor, ileride onları da anlatacağız ama burada da etkilerine değinmek istedim. Evet, ne dedik? Stok devir hızı. Eğer ki şirketin stok devir hızı yüksek ise yani ürettiği ürünleri üretip depoda bekletmeden satabiliyor ise stoklarını artırmasını tabi ki olumlu karşılarız. Hele ki şirketin sektöründe ürün pazarında, ürünlere talep olduğunu gösteren öncü göstergelerde var ise çok olumlu karşılarız. Bir de makroekonomik ve konjonktürel olgular sebebiyle de şirket stoklarını artırabilir. Örneğin, artan enflasyon ortamında şirketin ham madde ve işletme malzemelerine yatırım yapması, ileride şirketin enflasyon farkından dolayı aldığı ham maddelerin fiyatlarının artışından stok kârı yazabilir. Ve bunu da ürünlerine yansıtabilir bu şekilde bir stok artırımı da mantıklı ve olumlu karşılanabilir. Ticari alacaklar kaleminde de bahsettiğimiz gibi, şirketin satışları ile alacaklarını karşılaştırıp baktığımız şekilde stoklar ile satışları da karşılaştırabiliriz. Çünkü, şirket satışlarını artık daha fazla artırmıştır dolayısıyla satışları arttığı için artan üretim ve satış sürecine şirket stok artırımları ile desteklemek zorunda kalabilir, veya şirketin üretimde kullandığı ham maddenin arz tarafında küresel çapta sıkıntılar olması öngörülebilir ve şirket tedarik ve ham madde sorunu yaşamamak için stok artırımı yapabilir vesaire.
Dolayısıyla şirketin stoklarını artıp azaltmasının bir çok farklı ve haklı sebepleri olabilir. Bunların yanı sıra, bir de stoklar kaleminin alt kaleminin dipnotlarına inip incelemek gerekir. Stokların ağırlık kısmı hangi kalemlerden oluşuyor bu kısım çok önemli. Eğer ki stokların büyük bir kısmı ilk malzeme ve yarı mamullerden oluşuyorsa bunu olumlu karşılarız. Tam tersi stokların büyük kısmı hazır, satışa hazır mamullerden oluşuyorsa bunu olumsuz karşılarız. Çünkü stoklar içinde satışa hazır mamullerinin yoğunlukta olması şirketin ürünlerini satmakta sıkıntı yaşadığına işaret edebilir. Ancak diğer türlü, stokların büyük kısmı, ilk madde ve malzemeler, yarı mamul gibi kalemlerden oluşuyorsa buradan da şu çıkarımı yapabiliriz, şirketin elinde hazır mamul yok, stok devir hızı yüksek, ürünlere talepte var, şirket bu malzemeleri üretip daha çok satış yapıp gelecek dönemlerde daha çok kâr edebilir çıkarımını yapabiliriz. Dolayısıyla stoklar kalemi bu perspektifte çok yönlü düşünülmeli ve faaliyet raporları dikkat ile okunulmalı. Ve yönetim kurulu başkanının, genel müdürün faaliyet raporlarındaki mesajları okunmalı, gelecek dönemdeki sektör için öngörülerine bakılmalı.

Şimdi örnek olarak baktığımız Şişecam’ın stoklar kalemini inceleyelim.
Baktığımızda stoklar 7.6 milyar TL’den 10.1 milyar liraya yükselmiş. Bir önceki çeyreğe göre %32 artış göstermiş .

Fakat, stokların artışına yıllık olarak baktığımızda %115’lik bir artış görüyoruz. Satışlarıda bu süreçte %199 artmıştı. Şimdi buradan sonra 10 numaralı stokların dipnotuna inip stokların alt kalemlerine bakalım.

Evet, aşağıda stokların alt kalemlerini görüyoruz 4.9 milyar hazır mamullerden oluşuyormuş, bunun daha düşük olmasını beklerdim . İlk madde ve malzeme 3.9 milyar, stoklar içindeki büyüklüğü olumlu, daha yüksek olsa daha olumlu karşılarım. Diğer kalemlerinde artmasını olumlu karşılardım.
Burada baktığımda geçtiğimiz dönemde de kalemler arasında ki ağırlıklar aynı oranlarda ilerliyormuş. Stok yönetiminde çok majör, anormal hareketler ve olumsuz bir durum yok. Daha iyi değerlendirmek için faaliyet raporunu okumak gerekiyor. Evet stoklar kalemini bu şekilde bitiriyoruz, bir sonraki kalemimiz Peşin Ödenmiş Giderler kalemine geçiyoruz.

Peşin Ödenmiş Giderler Nedir?

Peşin ödenmiş giderler, bir işletmenin gelecekte alacağı mal veya hizmetler için peşin ödeme yapmasından kaynaklanan bilançodaki bir varlık türüdür. Peşin ödenen giderler başlangıçta varlık olarak kaydedilir. Ancak değerleri zaman içerisinde gelir tablosunda giderleştirilir. Geleneksel harcamaların aksine, işletme bir kaç muhasebe dönemi boyunca peşin ödenen harcamadan değerli bir şey alacaktır.

Peşin ödenmiş giderleri basit bir şekilde örnekleyecek olursak, hatırlayacak olursanız, nasıl ki yazımızın beşinci kalemi olan Müşteri Sözleşmelerinden Doğan Varlıklar kaleminde basit bir örnek ile anlatmıştık, aynı işlemin tam tersi. Peşin Ödenmiş Giderler kaleminde, müşteriler tarafından alınan sipariş avansı değil de. Şirket tarafından, şirkete mal veya hizmet sağlayacak varlıklara ilişkin, henüz teslimatı gerçekleşmemiş, siparişi verilmiş, önden kaporası, ön ödemesi yapılmış varlıkların peşin avans ödemelerinden kaynaklanan bir kalem.
Örneğin, Şişecam’a bir malzeme, bir makine lazım, ancak tedarikçi de bu mal henüz yok. Gelmesi de zaman alacak, böyle bir durumda şirket önden avans veriyor bunu da Peşin Ödenmiş Gider olarak yazıyor. Yani kapora ödüyor. Ve eline henüz mal gelmemiş, stoklara girmemiş, fakat şirket parasını ödemiş ve bir alacak durumuna gelmiş oluyor. Peşin ödenmiş giderler faaliyet nakit akışına olumsuz etki eder çünkü kasadan nakit çıkışına sebep olur. Ancak gelecekteki faydaları göz önüne alarak bu kalemi incelemeliyiz, bu kalemin dipnotuna inip bakmalıyız. Peşin ödenmiş giderlere baktığımızda, 741 milyondan, 1 milyar 196 milyona çıktığını görüyoruz.

11 numaralı Peşin Ödenmiş Giderler dipnotuna indiğimizde, aşağıdaki görselde eklediğim gibi iki kalemden oluşuyor 862 milyon stoklar için verilen sipariş avansları ve 333 milyon gelecek aylara ait giderler. Burada da olumsuz bir durum görünmüyor ve Peşin Ödenmiş Giderler kalemi de bu şekilde.
Bir sonraki kalemimiz Cari Dönem Vergisiyle İlgili Varlıklar

Cari Dönem Vergisiyle İlgili Varlıklar Nedir?

Cari Dönem Vergisiyle İlgili Varlıklar Nedir?
Cari dönem: İlgili dönem içerisinde, dönen varlıklar başlığı altında vergilerden oluşmuş, Ertelenmiş vergi varlıklarının sınıflandırıldığı muhasebesel bir hesaplama kalemi olarak düşünebiliriz. “Cari dönem” deyince “Cari de ne demek?” Diyebilirsiniz. Cari kelimesinin sözlükten kelime anlamına baktığımda:“Olagelen, geçen, akan; yürürlükte olan” anlamları çıkıyor, yani şöyle düşünebiliriz; dönen varlıkları, bir yıl içinde nakite dönüşmesi düşünülen, bir yıl içerisinde kullanılacak varlıklar olarak düşünürsek. Cari dönem vergisiyle ilgili varlıkları da bir yıl içerisinde geçen/olagelen/akan/ yürürlükte olan varlıklar anlamı çıkarabiliriz. Kelimenin anlamı, ilgili dönemi, yani belirli bir zaman, dönem aralığını kastediyor oluşu. Esasında bu kalem, ertelenmiş vergilerin gösterildiği bir hesap kalemi. Cari dönem deyince aklınız karışmasın. Sadece dönem ve zaman açısından “Cari dönem” kelimeleri kullanılıyor. Duran varlıklar içerisinde de “Ertelenmiş Vergi Varlığı” kalemi var, onun ile aynı kalem aslında.

“Ertelenmiş vergi varlığı da nedir kardeşim?” Diyebilirsiniz. Ertelenmiş vergi varlığı kalemini tanımlarsak, cari dönem vergisiyle ilgili varlıklar kalemini daha iyi anlamlandırırız diye düşünüyorum.
Ertelenmiş vergi varlığı: Genellikle şirketin fazla ödenen vergileri olduğunda veya geçici vergi ödediğinde ortaya çıkan, şirket için bir varlıktır. Bu tür vergiler bilançoda bir varlık olarak kaydedilir ve sonunda şirkete geri ödenir veya gelecekteki vergilerden düşülür. Bunlar defter kârı ile vergilendirilebilir kâr arasındaki zamanlama farkından kaynaklanmaktadır. Bunun nedeni vergiye tabi kârdan mahsup edilmesine ve diğerlerinin mahsup edilmesine izin verilen bazı kalemler olmasıdır.

Kısaca, Ertelenmiş vergi varlıkları: indirilebilir geçici farklar, gelecek dönemlere devreden kullanılmamış mali zararlar ve gelecek dönemlere devreden kullanılmamış vergi avantajları nedeniyle gelir üzerinden alınan vergilere ilişkin gelecek dönemlerde geri kazanılacak olan tutarları ifade eder.

Sonuç olarak toparlarsak, Cari dönem vergisiyle ilgili varlıklara gelirsek ve kısaca tanımını yapacak olursak: TMS 12(Türkiye Muhasebe Standardı) Gelir Vergileri Standardı çerçevesinde, peşin ödenen ve indirim konusu yapılabilecek gelir üzerinden ödenecek çeşitli vergi ve fonlar gibi cari dönem vergisiyle ilgili varlıklar bu kalemde gösterilir.,

Bu kalem çok önemli ve incelememiz gereken bir kalem değil esasında. Yatırımcı olarak analizlerimizde mantığını kavramamızın yeterli olduğunu düşünüyorum, detayları muhasebeciliğe giriyor o konular uzmanlık gerektiriyor.
Cari dönem vergisiyle ilgili varlıklar kalemini de toparlayalım ve bitirelim. Aşağıdaki görselde dönen varlıklar içerisinde kutucuk içine alınan Cari dönem vergisiyle ilgili varlıklar kalemi bir önceki döneme göre 77 milyondan 45 milyon liraya düşmüş diğer kalemlerin arasında çok küçük bir miktar ve çokta önem teşkil etmiyor bilançoda ama biz yine de ilgili 26 numaralı dipnota inip görseli ekleyelim.

26 numaralı dipnota indiğimizde ilgili dipnotta gerekli açıklama mevcut. Dipnotun küçük bir kısmını örnek olması bakımından ekledim pek çok detay mevcut ama yazımızın daha fazla uzamaması için eklemiyorum sadece mantığı kavramak bakımından ekledim. Evet, cari dönem vergisiyle ilgili varlıklar kalemi de bu şekilde idi bir sonraki ve son kalemimiz Diğer Dönen Varlıklar kalemine geçelim.

Diğer Dönen Varlıklar Nedir?

Devreden KDV, indirim KDV, diğer KDV, sayım ve tesellüm noksanları gibi yukarıdaki kalemlerde gösterilmeyen dönen varlıklar bu kalemde gösterilir.
Şirketler çeyreklik raporların diğer dönen varlıklarına dipnotlarında yer vermeyebiliyor. Yıllık finansal raporlarına bakmak gerekiyor o yüzden.
2021 yıllık finansal raporundan baktığımda, diğer dönen varlıkların dipnotu 27 numaraya bakalım.

27 numaralı dipnottaki diğer dönen varlıklar kaleminin alt kalemleri de bu şekilde. Çoğunluk devreden KDV’lerden oluşuyor. Olumsuz bir durum olduğu söylenemez.

Dönen Varlık Analizi

Evet, dönen varlıklar kalemlerinin anlamlarını tek tek kavramaya çalıştık. Buradan sonra artık dönen varlıkları analiz ederken, bu kalemlere ne şekilde bakmalıyız? Nasıl yorumlamalıyız? konusuna gelecek olursak, yine dönen varlıklar görselini ekleyelim ve üzerinde önem sırasına göre kısa bir yorum yapmaya çalışalım.

Aşağıda görselde eklediğimiz gibi dönen varlıkların toplamı 42 milyar 992 milyon 304 bin TL.
Dönen varlıkları analiz ederken amacımız en önemli kalemleri incelemek. Yani şirketin dönen varlıklarında 42 milyar var, fakat bu kalemlerin risk durumu nedir? Hangi kalemlerden oluşuyorlar? Bu kalemlerin başlarına bir şey gelirse şirket bu durumdan olumsuz etkilenir mi? Biz bunların analizini yapmaya çalışıyoruz.

Örneğin, 42 milyar dönen varlık toplamının 30 milyarı ticari alacaklar kaleminden oluşuyorsa ve alacaklılar da bu borcu ödemez ise şirket buradan nasıl zararlı çıkar? Ne gibi riskler ortaya çıkar?Bilanço analizlerimizin temel amacı, mantığı budur. Mali tabloların sağlıklı olup olmadığına karar verme şeklimiz de bu yönde olmalı. Şirket faaliyetlerini nakit sıkıntısı yaşamadan, borçlarını ödeyebilecek mi? Batma riski var mı? Kâr ediyor mu? Kârlarını sürdürebilir mi? Bakış açımız bu yönde olmalı.

Şimdi baktığımızda 14.227.056 TL nakit benzerleri var orada bir risk yok. Şirketin elinde hazır bir değer, hazır bir varlık. Yukarıda tek tek kalemleri anlatırken, nakit benzerlerinin içeriğine de bakmıştık herhangi bir sorun yoktu olumlu.
Genel olarak dönen varlıklara baktığımızda üç tane büyük kalem var, siyah kutucuk içine aldığım gibi. Nakit benzerleri 14.2 milyar
Ticari alacaklar 12 milyar
Stoklar 10 milyar
İşte bu üç kalem dönen varlıkların çok büyük kısmını, %84’ünü oluşturuyor bu kalemlerin başına bir şey gelse şirket ciddi sıkıntılar yaşar. Bana göre bu üç kalem içerisinde en riskli olanı “Ticari Alacaklar” çünkü nakit benzerleri ve stoklar şirketin elindeki varlıklar onlar daha sağlıklı ve güvende. Bana göre tek risk alacaklar kısmı. Onunda yukarıda Ticari Alacaklar kaleminde analizini yaptık, satışları ile kıyasladık olumsuz bir durum yoktu. Satışları oranında artmıştı hatta satışları %48 daha fazla artmıştı. Diğer büyük üç kalem ise mavi kutucuklar içine aldığım bu üç büyük kaleme göre küçük ama diğer kalemlere göre epey büyük onlarında riskleri analiz edilmeli. Ve daha sonra tüm bu dönen varlıklar ile bilançonun pasif kısımındaki “Kısa Vadeli Yükümlülükler” kalemi ile dönen varlıkları karşılaştırmalı, işte analiz esas orada başlıyor.

Şirket dönen varlıkları ile cari dönem içerisindeki borçlarını “Kısa Vadeli Yükümlülüklerini” ödeyebilecek mi? Ve elinde Net İşletme Sermayesi kalacak mı? Esas aradığımız soru bu. İlerleyen yazılarımda elimden geldiğince o konuları da anlatmaya, yazmaya çalışacağım.

Dönen Varlıklar Nedir? Yazımızı burada sonlandırıyorum. Dilimin döndüğünce anlatmaya çalıştım. Burada yapılan şirket yorumları tamamen eğitim amaçlıdır. Yatırım tavsiyesi içermez. Ayrıca yanlış bildiğim konular var ise Twitter’dan Dm yoluyla iletirseniz çok sevinirim. Hoca değilim, uzman değilim. Öğrenmeye çalışan öğrenciyim yanlış yorumlamış olabilirim. Okuduğunuz için teşekkür ederim.

3. Bölüm Duran Varlıkların Alt Kalemleri için tıklayınız.

Saygılarımla

İbrahim Gör